Hoe stress werkt
Stress is als een sluipmoordenaar die werkelijk iedereen kan belagen. We leven in een tijd waarin stress zo gewoon is, dat we echt niet doorhebben hoeveel en hoe vaak we stress ervaren.
Dr. Luc Swinnen, een Vlaamse autoriteit o.v.v. stress zegt dat ons alarmsysteem gemiddeld 8 tot 12 keer per uur aanslaat. Dat is elke vijf minuten!
Hoe komt het dat we dat zo weinig opmerken?
Waarom?
Om dit te begrijpen is het eerst nodig om te weten hoe stress werkt. De oorzaak van stress is eerder controleverlies, vaak verborgen in onze kindertijd. Wanneer je een situatie meemaakt die lichamelijk of geestelijk bedreigend is, gaat je zenuwstelsel in de overlevingsstand.
Dat betekent dat je denken wordt uitgeschakeld en de primaire delen van je hersenen de leiding overnemen door jou in veiligheid te brengen.
Want ja, als je met de fiets bijna onder een auto komt, heb je helemaal niets aan logisch redeneren, het verteren van je club sandwich de luxe (hoe lekker die ook was) of het bestrijden van een virus.
Alles wat je niet nodig hebt om acuut jezelf te kunnen ‘redden’ wordt uitgeschakeld: je vermogen om dingen rustig te overwegen, je fijn aanvoelen en empathisch reageren op mensen, en ook je spijsvertering. Je zelfhelende immuunsysteem wordt ‘on hold’ gezet, totdat het dreigende gevaar geweken is.
Want ja, als je met de fiets bijna onder een auto komt, heb je helemaal niets aan logisch redeneren, het verteren van je club sandwich de luxe (hoe lekker die ook was) of het bestrijden van een virus.
Wat je op dat moment nodig hebt zijn de juiste hormonen die jou direct aanzetten tot handelen. Je krijgt een enorme boost aan energie om razendsnel je stuur om te gooien of eventueel van je fiets te springen.
Wat gebeurt er in je hersenen?
Wat er op dat moment gebeurt in jouw hersenen is uiterst interessant.
Deze ervaring wordt namelijk niet als een herinnering opgeslagen – als één samenhangend plaatje of verhaal – maar alle losse, zintuigelijke elementen van deze situatie worden apart van elkaar opgeslagen en gekoppeld aan de grote bewakers van jouw alarmsysteem: de amygdalae.
Waarom? Ze zijn bedoeld voor later, om dreigend gevaar in de toekomst op te merken en te voorkomen.
Wanneer je ooit in een soortgelijke situatie terechtkomt, zullen de alarmcentra direct weer alarm slaan. Dit gebeurt op het moment dat er minstens drie van dezelfde zintuiglijke signalen in een situatie aanwezig zijn: eenzelfde geur, een visueel signaal zoals een kleur, een vorm of een logo bijvoorbeeld, een geluid van piepende banden of muziek. Het kan van alles zijn.
Zintuiglijke signalen
Alles wat we zien, horen, ruiken, proeven en voelen wordt in ons onderbewuste opgeslagen. Alles. Van werkelijk ál onze ervaringen.
Wanneer die zintuiglijke signalen door dreigend gevaar aan de amygdalae gekoppeld zijn geraakt door een situatie van controleverlies (dit is trauma voor de hersenen), dan zijn dit triggers geworden die jouw alarmsysteem kunnen laten aanslaan.
Zo kan je je misschien voorstellen hoe het mogelijk is dat we gemiddeld iedere 5 minuten ‘getriggerd’ kunnen zijn, want onze databank aan zintuiglijke signalen is enorm groot.
Ook het aantal kleinere en grotere trauma’s dat we meemaken is veel groter dan we vaak denken.
Want trauma = controleverlies en we ervaren in ons leven heel, héél vaak controleverlies. Zeker in de eerste 7 jaar van ons leven. Als kind zijn we nu eenmaal afhankelijk van onze omgeving en dus is de kans op een situatie van controleverlies heel groot.
Waarom we het niet opmerken
Oké, terug naar de vraag waarom we stress niet opmerken. Het antwoord is tweeledig. Enerzijds hebben we geen herinnering van het verband tussen de zintuiglijke signalen die aan ons alarmcentrum kleven en wat er nu in de huidige situatie gebeurt.
Kreeg je als kind bijvoorbeeld geregeld een tik vanuit iemand die links van jou aan tafel zat, dan word je nu zenuwachtig (gestresseerd) van iemand die links van jou staat of zit. Omdat je het verband niet kunt leggen, valt het jou niet op.
Anderzijds zijn we zo gewend aan stress, dat we onze lichamelijke stressresponsen en gedragsmatige stressreacties niet herkennen als stress. Als we het al opmerken, vinden we het gewoon vervelend.
Zo ben ik nu eenmaal...
Een groot gedeelte van ons gedrag bestaat dus uit stressgedrag, maar we ‘labelen’ het niet zo. De vele vormen van ‘vechten, vluchten en bevriezen’ worden door de meeste mensen gezien als onderdeel van hun persoonlijkheid: ‘Zo ben ik nu eenmaal’.
Iemand die zichzelf ervaart als ‘een stille’ kan bijvoorbeeld veel moeite hebben met zichzelf uiten, omdat hij of zij vroeger genadeloos werd afgerekend op het uiten van zijn of haar gevoelens. Omdat dit al op jonge leeftijd gebeurde, heeft deze persoon zichzelf leren kennen als een stil iemand. Maar is dit wel zo? Is het niet gewoon stress?
Of iemand die altijd alles perfect probeert te doen. Misschien een goeie ‘eigenschap’, maar ook die is mogelijk op stress gebaseerd. Omdat vroeger nooit duidelijk was wanneer iets goed genoeg was, er enkel commentaar werd gegeven als er iets fout ging en je zelden of nooit een compliment kreeg, dan kan het zijn dat je perfectionisme ontwikkelt om commentaar te voorkomen en eindelijk eens een compliment te krijgen.
Of iemand die ervoor kiest om nooit het onderspit te delven en alvast munitie verzamelt om mee te kunnen schieten voor het geval hij of zij aangevallen wordt – aanval is de beste verdediging. Als je als kind constant aangevallen wordt, kan dit een manier zijn om deze aanvallen te kunnen overleven. Sommige mensen denken dat ze nu eenmaal een vurig karakter hebben. Het kan echter zijn dat je zeer regelmatig in stress bent en daarbij vechtgedrag vertoont.
We zijn zo geprogrammeerd
De meeste momenten van controleverlies ervaren we in de eerste 7 jaar van ons leven. In deze jaren worden we geprogrammeerd en wordt de grondslag van ons stressgedrag gelegd.
Maar we beseffen dit niet. We weten niet dat het gedrag dat we als ons normale gedrag beschouwen, eigenlijk stressgedrag is.
Daar komt bij dat stress ‘plakt’. Dus hoe meer stress je ervaart, hoe meer stress je creëert. Want stressgedrag veroorzaakt problemen en problemen veroorzaken stress.
En we stoppen er niet mee, omdat het automatisch gestuurd gedrag is: je bent zo geprogrammeerd. Het gaat automatisch. Je stuurt dit gedrag niet bewust aan, je wilt het helemaal niet: je onderbewuste doet het vanzelf, je kunt het weinig of niet tegenhouden.
Zonder je ervan bewust te worden dat het gedrag dat je niet wenst stressgedrag is, kan je er niet mee stoppen. Je zal eerst moeten opmerken dat het hier om stressgedrag gaat. Dat is de eerste stap richting wat we noemen ‘een verbonden brein’.
Zoals een kikker in een kookpot geen actie onderneemt omdat hij niet beseft dat het water alsmaar heter en heter wordt, zo blijven wij vaak jaren en jaren stress ophopen.
We hebben niet in de gaten dat we langzaam ‘gekookt’ worden in onze stress, met vaak een burn-out of andere lichamelijke en geestelijke klachten tot gevolg.
Drie belangrijke redenen
Er zijn dus 3 belangrijke redenen waarom stressgedrag zo moeilijk te herkennen én te veranderen is:
- Je kunt het logisch verband niet zien tussen je stressgedrag en de trigger.
- Het is automatisch gestuurd gedrag, waardoor je het niet ‘zomaar’ kunt veranderen door daar bewust je best voor te doen. Zit je ernaar te kijken zonder dat je het kunt veranderen, dan word je er alleen maar nerveuzer en wanhopiger van.
- Je bent er zó aan gewend dat je denkt dat het onderdeel is van je persoonlijkheid.
‘Automatisch gestuurd’ betekent dat het aangestuurd wordt door dezelfde kracht die ervoor zorgt dat je ademt en dat je organen normaal functioneren. Heb je wel eens geprobeerd om te stoppen met ademen? Dat is onmogelijk!
Maar hoe los je dit dan op?
Je moet je op stress geprogrammeerde onderbewuste leren her-programmeren met vertrouwen en rust om zo, stap voor stap, echt tot bloei te komen.
Dan ontdek je eindelijk wie je werkelijk bent, zonder stressgedrag en met een verbonden brein. Dan ben je in verbinding met jezelf en je omgeving.
In één van de volgende blogs ga ik nog wat dieper in op stressgedrag.
Als je vragen hebt, neem dan zeker contact op door een mailtje te sturen naar marina@trajectdoorbreken.com.
PS. Heb je het videootje van Gabor Maté gezien in de blog ‘Jeugdtrauma en de ACE-study’
